Reacties

Weten dat de woorden op zijn mooist klinken wanneer Freek ze zelf leest

Memoires, ironisch bedoelt zonder een grap te willen zijn. De herinneringen in het boek “Kom verder!” zijn feiten en verzinsels losjes gecombineerd tot een geschiedkundig onzuivere vertelling. Door overlevering verkregen en uit het geheugen opgediept. Dat er hiaten zitten en dat deze opgevuld moeten worden, daar is de schrijver zich van bewust. Maar hij kan dat naar eer en geweten doen, want hij is Freek de Jonge en mag weleens een scheve schaats rijden. Het zij hem vergeven en het maakt het geschrevene alleen maar meer lezenswaardig. Zijn schrijftrant is even levendig vaak en dubbelzinnig soms als zijn  shows op het podium.

“Kom verder!” is de biografie van een familie, een familiegeschiedenis die volgens Freek feitelijk begint bij de Hervorming – de kerkelijke omslag. In het boek vangt het verhaal zo’n beetje aan bij de wonderbaarlijke vingerwijzing Gods, een duiding welke richting het leven van Freeks grootvader Willem op zou moeten gaan. Hij wordt door de grote baas zelf geroepen, op een onbeduidend hek in het veld waar hij de koeien hoedt. Hoe symbolisch, de brandende braamstruik is ingeruild voor een zonnesteek op een onbedekt hoofd.

image

Wie denkt dat “Kom verder!” een boek is vol cynisme, zoals de schrijver overladen is met humor en dit zijn leven lang op de planken brengt, komt van een koude kermis thuis. De Jonge rekent niet af met het verleden voor zijn geboorte. Zet zich niet af van zijn familie, maar verheft zijn vader tot held van het verhaal. Willem is voor het heil geroepen en Andries zal dit ten uitvoer brengen. De familie is in mannelijke lijn en door de geslachten heen een familie van evangelisten en predikanten. Andries, de vader van Freek, is voorbestemd het woord vanaf de kansel te verkondigen. Hoe hij van kleine jongen tot grote man zover komt, met alle vreugde en smart – het vele bloed, zweet en tranen – daarover gaat het verhaal.

Het verhaal van vader. Een vertelling vol religieuze invallen die de kerkgeschiedenis aanstippen. Ook de historie van de Nederlanders als natie hebben een aandeel. Maar het is vooral de geschiedschrijving van een familie, die midden in het leven staat en een levenslot met God heeft. De roeping, de opdracht het verhaal van barmhartigheid te verspreiden. De goede zaak onder de mensen kenbaar te maken. Het zijn geen heiligen, hoewel Freek gaandeweg het boek zijn vader wel op een voetstuk zet waar hij meerdere keren dreigt vanaf te vallen.

image

Het zijn gewone mensen, die met vallen en opstaan het leven trotseren. Niets menselijks is hen vreemd. De twijfel slaat regelmatig toe, omdat theoretische en praktische verleidingen op de loer liggen om hen af te leiden van het smalle pad naar de brede weg. De duivel als guerrillastrijder kan zo uit de bosjes springen en in de aanval gaan. Maar het geloof houdt stand. De kudde van dorpse gelovigen reageert niet meewarig wanneer de vrouw van de dominee al maanden zwanger blijkt te zijn bij het ja-woord aan het altaar. Vader gaat bij de deuren langs om daarvoor zijn schuld te betuigen, maar de plattelanders reageren gelaten. Niets menselijks schijnt hem vreemd.

Het verhaal start dus met die roeping. Daarna lees ik de gangen van de jongen en later de man die in het boek vader wordt genoemd. In het eerste hoofdstuk schept dat nog verwarring, want de vader van de vader is ook vader. Wie is nu wie. Gaandeweg wordt dit duidelijk en ook na nog eens opnieuw het begin begonnen te zijn. Bij de eerste lezing scheen ik nog niet klaar voor dit verhaal, ik was er nog niet aan toe en verzandde in dat eerste deel. Zojuist had ik namelijk de dagboeken van Bram Vermeulen gelezen en beschreven. De twee cabaretiers gaan toch de toekomst in als een duo. Wie Bram zegt neemt Freek in één adem mee. En Freek duikt meerdere malen als negatieve zender maar zeker ook als positieve kracht op in die dagboeken. Dat gevoel hing en die smaak bleef na, dus liep ik vooralsnog vast in de memoires van Freek en legde het boek een aantal maanden ter zijde. Maar toen de geest er dan was, ik me door het boek geroepen wist openbaarde zich het mysterie van Freek de Jonge.

image

Andries de Jonge is een denker, op het filosofische af bijna. De lezer, ik, ga mee in de dagdromen, overpeinzingen en mijmeringen. Als jongen de zaken die een jeugdig persoon zoal bezig houden. Als man de gedachten over, in het geval van deze dominee, het ambt, het geloof en de religie, God. “Zijn gepieker neigde naar het obsessieve. (…) Naar hoe Gods ogen alles zagen bleef het gissen. Had Hij wel ogen? Als je alles ziet schieten ogen vermoedelijk tekort.” En hoe zal hij de Waarheid verkondigen. “Wat verwachten de mensen van mij? Wat wil ik van die mensen? Wat verwacht ik van God? Wat wil ik van het leven? Wat heb ik te bieden?” Vragen die in het boek een zeker antwoord krijgen, door de aandachtige lezer op te merken.

Het is een handig format, een toegepaste opzet voor een fantast als deze Freek. Gedachten die op zijn gegaan in de nevel van het verleden, kunnen naar believen met eigen mijmeringen worden ingevuld. De leemtes in het verhaal worden aldus fantastisch opgevuld. De gedachten van de schrijver worden de overpeinzingen van zijn hoofdpersoon. Hij legt het hem in de mond. Want wie zal de waarheid achterhalen. Wie zal weten wat echt is en wat niet. Welke de gedachten van de vader zijn of dat het de filosofie is van de zoon. Maar wat geeft het. Want het gen van de verbeelding ging natuurlijk over van vader op zoon. Wat de zoon denkt zou heel goed uit de gedachten van de vader kunnen zijn gekomen. De non-fictie wordt ingevuld met fictie. De werkelijkheid met fantasie. Want wie denkt dat Columbus Amerika ontdekt heeft? “Amerika hoefde niet ontdekt te worden. Het lag er allang en had ook al een naam.” Dat is dan de mijmering van de aardrijkskundeleraar. Zo draaien de herinneringen om elkaar in kruissteek zodat er uiteindelijk een lappendeken ontstaat, een souvenir van waarheid en fantasie. Van zus was het en zo had het gebeurd kunnen zijn. De mythologisering van een leven.

image

Ook kan ik als lezend schrijver meegaan in de gedachten, want “wanneer worden letters woorden? Wanneer woorden zinnen? Hoe ontstaat uit een paar zinnen een verhaal? Wat geeft het een betekenis waardoor het verteld blijft worden? Na hoeveel keer vertellen wordt een betekenis de moraal?” Mijmeringen die ik één-op-één kan overnemen, kan nazeggen. Dus naast dat het een geanimeerde vertelling is, legt het ook vingers op wonden bij wijze van spreken. Vooral de religieus onderlegde mens wordt er in aangesproken. Al de anderen krijgen een goede inkijk in het leven met de Bijbel in de hand. Freek blijkt evenzeer de predikant die zijn vader was. Het zit in het DNA.

Het is geen luchtig boek, hoewel het ook niet zwaar op de hand is. Freek gaat niet vluchtig over de zaak heen, hij beschrijft het avontuur van zijn vader niet met een korrel zout. Wel is zijn schrijftrant kruidig en beschrijvend. Het zal zo een script zijn voor een dramatische film. Het is niet enkel zijn geschiedenis, maar veel meer het verhaal voordat Freek als Freetje (Frederik Jan Georg) in 1944 het levenslicht ziet. De roeping van grootvader, het dilemma van vader om wel of geen dominee te worden. Het wordt allemaal diepzinnig en gedetailleerd uit de doeken gedaan en voor het voetlicht gebracht. Als het ware zit ik op de voorste rij en kan zomaar mikpunt worden van schrijvers’ zelfspot. Diepe dalen en pure wanhoop treffen het gezin, naast hoge toppen en vrolijke momenten. “Hem overkwam het diepste verdriet dat een man kan treffen, machteloos toezien dat de vrouw die hij liefheeft haar pas gebaarde kinderen verliest.”

image

De geschiedenis herhaalt zich, keer op keer. Het klinkt door in “Kom verder!”, het eerste deel van het kwartet memoires van Freek de Jonge. Een verteller pur sang. Een memoralist van het zuiverste water. Een moralist? Dat maakt de lezer uit. Een geschiedschrijver die niet enkel afgaat op zijn eigen herinneringen en die van zijn naasten, maar zeker ook de literatuur die de teruggehaalde tijd beschrijft openslaat en nagaat. Zijn vingers glijden langs de woorden en zetten zinnen vast in zijn hoofd, om er dit verhaal van te maken. Op zijn website zijn deze bronnen aangegeven. Op die freekdejonge.nl staan meerdere wetenswaardigheden die het boek tot standaardwerk maken. Op de site leest hij zijn boek zelf voor. De woorden klinken niet als holle vaten, want Freek weet en beseft waar hij het over heeft. “Kom verder!” eindigt dan in de liedtekst van het emotionele ‘de stem van vader’. Een lied, psalm welhaast – voor de koorleider, waarin hij zijn vader bezingt als dat jongetje op zondagmiddag die verliefd is op de stem van vader. “Kom verder!” is ook een boek om verliefd op te worden. In de ban van de ernstige en vrolijke toon. De verhalen stemmen tot nadenken, maar lezen als een avonturenroman.

Lees hier op de site van Jurjen van der Hoek

Tekst schept lezer

Wat zal een lezer bij dit alles opdoen, voor wie de hier geschetste wereld onbekend is, al kan het de wereld zijn geweest van nog maar een enkele gene­ratie terug in het eigen voorgeslacht? Zoals gezegd: een bevestiging van een bestaand beeld van een coming-of-age binnen een bedompte en begrenzende calvinistische omgeving is onvermijdelijk, maar de hartstocht en de literaire verbeeldingskracht van de auteur zijn te groot om het daarbij te laten.

Deze gedenkt en eert zijn vader, bij al diens beperkingen (zijn luiheid bij vlagen, zijn neiging tot teruggetrokkenheid, zijn patriarchale vanzelfsprekendheden), omdat hij met inzichten rekende die onze cultuur zo node mist: het belang van een leerschool van het geweten, rite en cultus als vormgeving voor het bewaren van het mysterie, het vasthouden aan het verschil tussen bevrijding en verlossing, het rekenen met een Geest die daar gaat waaien waar wij het niet meer in de hand hebben, en die dan vluchtig en luchtig een weg kan ba­nen van schepping naar ontstaan naar transformatie.

We mogen Freek de Jonge zeer dankbaar zijn voor dit geschenk.

Rinse Reeling Brouwer

In de Waagschaal

Hou older ik wor, hou meer ik waiten wil over mien pa zien leven (geb. 1911). En benoam over tied tussen baaide wereldoorlogen. Zo dounde heb ik mie t bouk van Freek de Jonge (1944) aanschaft: Kom verder,  mémoires I. Freek nemt lezer mit noar tied van zien pa. Dat dut e mit laifde en respekt. Freek beschrift ook tied op Westernijlaand, doar hai geboren is. Pa was doar domie van 1942-1946.

Nijlandsters prouten Grunnegers tegen domie en dat nemt Freek over ien t bouk. Doar haar ien t veuren even ain deurhen mouten dij der verstand van het. t Roast naargens noar. Veurbeeldje: van vijf weken mouk Freek: vief waiken. Ik stel mie zo veur dat e mit t buuswoordenboukje van Reker op schoot  zat, vijf opzocht het en weken. Mor waiken is n waarkwoord en weken is n zulfstandeg noamwoord. Zunde! Zo mout t nait, mor ja, t staait ter aal!

Noa wat drutjen stuurde hom toch n mailtje, hai mos t waiten. Kreeg n kort bericht weerom: ‘Ik zai dien vertoalen, verbeterns mit belangstellen ien muit.’  Aigenste oavend nog verbeterde ik aal zien fouten en stuurde t op. Doalek bericht weerom: ‘Dat zigt ter goud oet, t wordt verbeterd ien daarde druk.’ Loater belde hai nog veur oetsproak i.v.m. t luusterbouk. Is dat nait geweldeg?

‘Doe haarst toch niks mit Freek?’, vroug klaainzeun Patrick. Ik pebaaierde t wat te beproaten en dou was zien weerwoord: ‘Juust goud om nije ienzichten te kriegen en aans noar dingen te kieken!’

Verschenen als column in het Dagblad van het Noorden op 31 januari 2022.

In Kom verder! schetst Freek de Jonge op indrukwekkende en meeslepende wijze de geschiedenis van zijn voorgeslacht. Een prachtig tijdsbeeld waarin het leven van gewone mensen – in z’n strijd en geneugten – op een mooie wijze naar voren komt. Een boek over de afnemende invloed van religie, wat tevens een zoektocht naar een nieuwe verstaanshorizon is. ‘In het verleden ligt het heden, in het nu wat worden zal’, dichtte Bilderdijk; Freek de Jonge lijkt dit als geen ander begrepen te hebben.

Naar aanleiding van een artikel voor het blad Speling.

Auteur Hans Alderliesten is senior adviseur & projectleider maatschappelijke vraagstukken, werkzaam bij Movisie. Dit is hét kennisinstituut voor het sociaal domein. Wij doen onderzoek naar vraagstukken zoals armoede, eenzaamheid en huiselijk geweld in opdracht van het ministerie van VWS.

 

“De Jonge wekt zijn voorvaderen, met hun levens die hij niet kón kennen, tot in de geringste haarvezel tot leven door inzet van verfijnde literaire middelen. Dat doet hij ingetogen, veelal via de kracht van de suggestie. Zo komt de dood van zijn broertje tot ons: ‘De passen waarmee het verplegend personeel in en uit liep werden gehaaster.’”

Lees hier de hele recensie

Volgens zijn vader is de ‘manipuleerbare, consumerende massa het geweten, onze morele verbinding met het heilige, kwijtgeraakt’. Of dat echt zo is is op elke pagina van Kom verder! de vraag. Die vraag wordt door De Jonge in Kom verder! op een meesterlijke manier gesteld.

Lees hier de hele recensie

“Een zelfportret uit de losse pols, zo kennen we hem, Freek de Jonge, de luidruchtige cabaretier die van geen ophouden weet. Maar hij is eveneens een begenadigd schrijver die precies weet wanneer hij moet zwijgen.”

“Schrijver Freek volgt zijn vader op de voet. Hij maakt geen held van hem en ook geen sukkel, maar een bezield mens met toppen en vooral ook dalen: ‘Predikant was hij nu dus, dominee moest hij nog worden.’ De wereld van zijn vader, steen voor steen herbouwd tot een literair monument.”

Lees hier de hele recensie

“…Het is een beeldend en indringend boek vol herkenbare menselijke ervaringen. Het leest als een roman, is een product van verbeeldingskracht, maar berust tevens op historische gegevens – een combinatie die Freek de Jonge de gelegenheid geeft om het persoonlijke, het kerkelijke en het levensbeschouwelijke op een interessante manier te verweven. ”

Lees hier de hele recensie

“… Het lijkt een realistische, trouwhartige familiekroniek, maar het is de doeltreffende vertekening van de waarheid, een mix van fantasie en werkelijkheid. Dat verleent het boek kracht. Duidelijk is immers dat Freek de Jonge een entertainer is met nóg een kwaliteit: hij is een boeiende schrijver/verteller. …”

Lees hier de hele recensie

Uit een brief aan Freek (overgenomen met toestemming):

Beste Freek,

Je boek ‘Kom Verder’ eindigt de De Stem van Vader en zo kan het boek ook alleen maar eindigen. Het is een liefdeslied. Het gaat om vaderliefde.

Ik heb genoten. Natuurlijk, ik ken je, herken soms woorden die ik je heb horen uitspreken, maar hier breng je een wereld tot leven.

Opvallen hierin vind ik niet de detaillering – de precieze datum waarop de tol wordt afgeschaft in de plaats waar je vader wordt beroepen – en de minutieuze beschrijving van de vele gebeurtenissen, maar wél de natuurlijke wijze waarop je alle gegevens meedeelt, en ook, hoe je in de stroom van de gebeurtenissen, de lezer er ook fijntjes aan herinnert, dat daar eerder ook al over gesproken is.

In het laatste deel trof me dat sterk. Dan wordt toch nog weer preciezer de relatie ingevuld, en de tweespalt, tussen je vader en je grootvader. En die met de NSB-familieleden.

Je roept ook een wereld op die ik als jongen kende; Euwe, Abe, Tipperary. Tegelijk een wereld die ik juist niet ken: die van een jongeman die predikant gaat worden.

De passage over Dèr Mouw etc. las ik met veel plezier, het riep herinneringen op aan mijn leraar Nederlands van de rijkskweekschool. Maar ronduit schrijnend en aangrijpend is het laatste deel. Ik heb zelfs de indruk dat de landschapsbeschrijving daar tederder is.

Juist door de afstand in de tijd komt dit liefdevolle, invoelende portret heel dichtbij.

Bien Merci.

Jan

‘Een geweldige leeservaring. Op de eerste plaats omdat Freek de Jonge simpelweg een zeer goede stilist is. Maar minstens zo belangrijk: het boek gaf mij een goed en nieuw beeld van de enorme omwenteling die in ons collectief denken en doen is gesijpeld. Daarmee overstijgt Kom verder! het particuliere verhaal. Het zet je aan tot denken… over geloof, over ons land en over onszelf.’

Eus

Freeks boek over zijn vader de dominee, is niet alleen heel liefdevol, maar geeft ook een beeld van Nederland vanaf 1900. Freek laat het verhaal in zijn boek, dat ‘Kom Verder’ heet, door zijn vader zelf vertellen. Dat maakt het authentiek. Alsof je alles uit de eerste hand hoort.

We maken kennis met een wereld waarin God nog een belangrijke rol speelt, maar waarin Freeks vader zijn eigen weg kiest. Sterk beïnvloed door zijn leermeester Gerard van der Leeuw die hem duidelijk maakt dat de kracht van het woord, de verhalen van de Bijbel, de taal een uitzicht biedt op andere werelden. Dat heeft de mens nodig, wil hij niet verzanden in oppervlakkigheid.

Een boek dat ik iedereen kan aanraden. Je leert er Freek nog beter door kennen en zijn kunstuitingen vanaf 1969 nog beter door begrijpen.

Frits Spits

Freek benaderde boekhandel Donner om hartje zomer deel 1 van zijn memoires, dat dit najaar onder de titel Kom verder! zal verschijnen, integraal voor te lezen. Geen alledaags verzoek, en indachtig de theaterloopbaan van de auteur bijna op te vatten als een try-out.

We besloten er vier avonden van te maken, verdeeld over twee weken. Het zou, vanwege de coronamaatregelen, in huiskamersetting plaatsvinden. We begonnen de lezingen om half acht in ons atrium, en langzaam viel de avond over de toehoorders. Met een lichtje op Freek, die zittend aan een bureautje met zijn o zo vertrouwde stem verslag deed van vijftig jaar calvinistisch Nederland, preciezer: de eerste helft van de vorige eeuw. Er is goud gepreekt in kleine kerkjes en voor piepkleine gezelschappen. En ook deze gideonsbende in Donner beleefde gedenkwaardige uren.

Het boek vertelt de geschiedenis van de ‘krachtdadige bekering’ van Freek’s grootvader in het open veld en de coming-of-age van diens oudste zoon – Freek’s vader – die door zíjn vader werd voorbestemd om een ‘echte’ dominee te worden. Van binnenuit doet de zoon minutieus verslag van de weg daarnaar toe, met alle aanvechtingen en ontluikende perspectieven. Ondertussen reizen we met hem door de tijd en door het land, van Zeeland over Doetinchem naar Groningen en over Friesland naar Zaandam. Tegelijk worden op intieme en integere wijze de lotgevallen getekend van de mensen om hem heen – in hun eenzame strijd en in hun inbedding in een verzuilde orde. Er is een gemeenschap van gelijkgezinden, en er is een harde strijd gaande in de wereld: van collaborateurs en evacués, van onderduik en executie.

We zien hem schaken en voetballen, zijn eerste schreden in de liefde zetten, trouwen en zijn eerste kansel bestijgen, vader worden en kinderen verliezen. En passant worden theologische disputen, die de calvinistische traditie zozeer kenmerkte, opgeroepen en uitgevochten. En de vraag naar ‘goddelijke genade’ versus ‘menselijke ervaring’ wordt in godgeleerde haarkloverij op de spits gedreven, terwijl de wereld – verbeeld in de komst van de tractor – langzaam maar onontkoombaar de moderniteit in glijdt…

Dat we met Freek in komische en hilarische scenes belanden zal niemand bevreemden, maar nérgens wordt een karikatuur gemaakt van het godsdienstige milieu. De sympathie die de schrijver heeft voor het worstelende karakter van zijn vader, ja voor het worstelende dat de calvinistische traditie überhaupt aankleeft, wordt benoemd wanneer hij de Kierkegaard van Vrees en beven verkiest boven Menno ter Braak met zijn Afscheid van domineesland.
Ik las Wolkers, Maarten ’t Hart, Siebelink en Franca Treur. Maar zelden las ik zo indringend en van binnenuit als bij Freek, wat het is (geweest) om volwassen te worden in een calvinistisch milieu. Om daarin een eigen weg te zoeken. Een geloof en een geloofsomgeving die ons land vele eeuwen, tenminste boven de rivieren en tot diep in de vorige eeuw, hebben gevormd.
Leo van de Wetering,
Boekhandel Donner, Rotterdam

“Kom verder” is een fascinerend boek waarin Freek de Jonge een liefdevol portret schetst van zijn grootvader en vader. Terwijl zijn grootvader Willem de Jonge tussen de koeien een ‘godservaring’ op deed en Bijbelcolporteur werd, studeerde zijn vader Andries theologie in Groningen bij de eens befaamde godsdienstwetenschapper Gerardus van der Leeuw (1890-1950).
Van der Leeuw is niet de enige Nederlander van naam en faam die de lezer aantreft: ook essayist Menno ter Braak, de ‘heidense’ leraar en dichter J.A. dèr Mouw en de Zwitserse theoloog Karl Barth passeren de revue. Het verheft deze toch al boeiende familiegeschiedenis uit boven het alledaagse en biedt en passant ook een intieme geschiedenis van protestants leven en de daarbij behorende twijfels en worstelingen in Nederland in de twintigste eeuw.

Wim Berkelaar, Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme, Vrije Universiteit te Amsterdam

Als een verteller pur sang zoals Freek de Jonge de taak op zich neemt ‘de halve eeuw van zijn vader’ te boek te stellen, dan verwacht je haast vanzelf iets monumentaals. Helemaal als je je realiseert – zoals mij tijdens het inkijkje in zijn scheppingsproces steeds duidelijker werd – dat hij ver voorbij historie en archiefstukken, correspondentie en preken de diepe binnenwereld van zijn grootouders, ouders en andere leden van zijn voorgeslacht tot leven wil wekken. Hij is daarin geslaagd op een wijze, alleen weggelegd voor schrijvers die een grenzeloos inlevingsvermogen paren aan een warme liefde voor hun hoofdpersonen. Zonder dat zijn immer nieuwsgierige en kritische geest een moment verslapt. Kom verder! is Freeks even persoonlijk als universeel portret van het Nederland van de eerste helft twintigste eeuw. Schrijnend eerlijk, waar mogelijk humoristisch, altijd zoekend en oprecht.

Het was een bijzonder voorrecht als ‘sparringpartner’ de afronding van dit eerste deel van Freeks memoires aan zijn werktafel mee te beleven.

Peter Dicker

“Lees met enorm veel plezier in ‘Kom Verder’. Over zijn vaders coming of age als theologisch student en dominee. Met mooie gesprekken met diens Groningse leraren o.a Gerardus van der Leeuw, Klaus Oppenheimer, Theo Haitjema. Aanbevolen voor dominees en domineeszonen resp – dochters.

Ik heb zo juist je boek over je vader  ‘Kom Verder’ gelezen.  Ik was onder de indruk van deze man die ik als jongetje uit de verte gekend heb.  Je hebt hem zeer integer en met een  prachtig taalgebruik beschreven.