De Stemming 2
Maart 2006 opent Freek de Jonge het gerenoveerde Oude Luxor Theater in Rotterdam. Op 19 en 20 augustus 2006 leidt hij een muzikale mis onder de titel De Dienst van Freek. Twee dagen later begint hij in het land aan De Stemming 2006, zijn tweede verkiezingsconference. Die speelt hij door tot 21 november 2006. Een week later zal hij beginnen aan alweer een nieuw programma, samen met Hella, getiteld: Hella en Freek de Jonge lezen voor uit eigen werk.
Over zijn verkiezingsconference uit 2003 is hij achteraf niet tevreden. Hij durfde toen niet echt de diepte in te gaan, vooral uit vrees te intellectualistisch over te komen voor zo’n groot televisiepubliek. Daardoor heeft hij niet alle kansen benut en dat zal hij niet opnieuw laten gebeuren. Zelfverzekerd begint hij aan deze opvolger. De Stemming 2006 sluit hij na drie maanden af in het Chassé Theater in Breda. Daarvandaan komt ook de tv-opname, die de VPRO rechtstreeks uitzendt aansluitend op het lijsttrekkersdebat. Zijn publiek heeft dat in de zaal kunnen volgen.
Deze tweede editie van zijn verkiezingsconference De Stemming staat eigenlijk gepland voor 16 mei 2007. Maar op 30 juni 2006 valt het tweede kabinet-Balkenende. De ministers van D66 dienen hun ontslag in na een kabinetscrisis over het functioneren van Rita Verdonk, minister voor vreemdelingenzaken en integratie. Aanleiding is een televisiedocumentaire over VVD-Kamerlid Ayaan Hirsi Ali, die gelogen zou hebben over haar naturalisatie. Het feit dat Verdonk niet onvoorwaardelijk de kant kiest van haar partijgenote leidt tot een motie van afkeuring. Als die wordt verworpen, zegt coalitiepartner D66 de steun aan het kabinet op. Op 7 juli 2006 gaat het derde kabinet-Balkenende van start als rompkabinet (dus zonder D66), dat als belangrijkste taak krijgt het uitschrijven van nieuwe verkiezingen. Die zullen plaatsvinden op 22 november 2006. En dus verschuift Freeks verkiezingsconference naar de avond van 21 november.
Het decor bestaat uit drie grote potloden: rood, wit en blauw. Daartussen aan de ene kant een rood gordijn, dat een stemhokje symboliseert. En aan de andere kant een groot scherm dat in verbinding staat met zijn laptop. Die staat op een potlood met gebroken punt. En achter op het toneel zien we, over de hele breedte, rijen potloden in verschillende groottes en kleuren. In dit land mag je kleur bekennen. Jaja!
Kortgeleden bevond ik mij om bepaalde redenen die ik niet nader zal omschrijven om u en mijzelf niet in ongewenste problemen te brengen. Maar ik verzeker u dat mijn aanwezigheid aldaar het welzijn van de mensheid in zijn algemeenheid en die van een bepaalde vrouw in het bijzonder tot oormerk had.
Ik bevond mij dus in een bepaald gedeelte van een bepaalde stad. Ik houd de plaatsbepaling met opzet vaag omdat ik van geen wijken wil weten, maar ook niet voor de keuze gesteld wil worden tussen doodgeschoten worden of geen leven meer hebben. Daar komt bij dat ik niet de geringste behoefte voel wie of wat waar dan ook te kwetsen. Ik ben de paus niet!
Het is het begin van een toespraak die hij op 29 september 2006 houdt bij de presentatie van de autobiografie van Ayaan Hirsi Ali. En het is het begin van De Stemming 2006. Die tekst vormt de rode draad van de voorstelling, zoals de Ayaan-kwestie dus ook centraal stond bij de val van het kabinet. In toespraak en voorstelling staan thema’s als vrijheid van meningsuiting en geloof centraal, maar natuurlijk ook de falende politiek, juist ten aanzien van deze rechten van de mens.
Jij begrijpt dat vrijheid geen permanente staat is, maar dat vrijheid dagelijks bevochten moet worden. Voor die onrust en bevlogenheid is hier geen plaats. We willen de veiligheid van een nestje. De vrijheid van Verdonk en Wilders. Vrijheid van regels zijn regels. Vrijheid van ‘Befehl ist Befehl’. Vrijheid die anderen uitsluit.
Als ik niet meer mag zeggen wat ik wil, wat heb ik dan nog te zeggen? Als ik zie dat anderen gevangen zitten, hoe kan ik me dan vrij voelen? Als ik niet mag geloven wat ik wil, kan ik toch nergens meer in geloven?
Ten aanzien van de Ayaan-kwestie voegt Freek de Jonge in De Stemming 2006 nog een verhaaltje toe aan zijn toespraaktekst: de parabel van de Afrikaanse prinses, prinses Neelie (Kroes), en de jaloerse kroonprinses Rita. De laatste heeft met haar ‘rechte rug en stijve poot’ maar één doel: Ayaan verschoppen. En dat lukt haar, ondanks fel protest van onder anderen Kort Lontje Femke (Halsema).
Femke Halsema en Jan Marijnissen behoren tot de lijsttrekkers die hij met speldenprikken raakt. Minder zachtzinnig is hij voor Wouter Bos, lijsttrekker van de partij die hem eigenlijk het nauwst aan het hart ligt. Op het scherm toont hij de PvdA-website met de tekst van een interview waarin Bos zegt dat je je niet druk moet maken over dingen waar je toch niks aan kunt doen. Het lijkt hem niet de juiste instelling voor een minister-president: ‘Ik denk dat zijn vaste papadag wel overeind blijft. Sterker nog: gezien de peilingen kunnen er nog wel wat papadagen bij. Hij kan het beste in de kinderopvang gaan werken.’
Ook andere politieke leiders spaart hij niet, vaak aan de hand van publicaties op hun eigen websites. Jan Peter Balkenende valt hij aan op zijn vreemdelingenbeleid: ‘Christen, man van naastenliefde. Hij is zelf begonnen over normen en waarden. Hij durft deze schandvlek op dit tolerante land in de Kamer te verdedigen. Dat valt in de categorie Judas, verrader. De verharding in de politiek heeft hij op zijn geweten. Toch gaan mensen op hem stemmen. CDA-stemmers zijn net rokers: ze weten dat het slecht is, maar ze doen het toch!’
Rita Verdonk vergelijkt hij met Joseph Goebbels. De SGP noemt hij fundamentalistische idioten: ‘Die wil ik nooit meer in de Kamer terugzien. Het is een leuk folkloristisch groepje, maar ze vinden vrouwen minderwaardig en geloven in het scheppingsverhaal. Opgesodemieterd!’
Ook Geert Wilders, met zijn ‘NSB-propaganda’, noemt hij een ‘fundamentalistische idioot’.
En Mark Rutte betitelt hij als een stemmingmaker en een leugenaar en hij rekent zijn kijkers voor hoe het nou werkelijk zit met die 26.000 uitgeprocedeerde asielzoekers die Verdonk tussen 2003 en 2005 het land wil uitzetten.
Freek de Jonge’s verkiezingsconferences en sportconferences zijn varianten op de oudejaarsconference. In alle drie komen de belangrijkste gebeurtenissen naar voren: van ons land in een jaar, van de sport van een jaar of van de politiek in een regeerperiode. En dus is er ook ruimte voor veel losse grappen over onschuldiger politiek gedrag. Maar verontwaardiging en verontrusting zetten de toon:
Op de westkust van Afrika staan een miljoen Afrikanen gereed om in te schepen in wankele schuitjes op weg naar de Canarische Eilanden als poort naar Europa… Twee miljard mensen – één miljard in China en één miljard in India – staan op het punt om net zo welvarend te worden als wij ooit geweest zijn.. Iran is bezig een atoombom te ontwikkelen; Noord-Korea neemt er al proeven mee… De Hezbollah heeft Israël mentaal op de knieën gedwongen… Het grootste leger ter wereld – Amerika plus de NAVO – wordt al jarenlang gegijzeld gehouden door, pak hem beet, negentienduizend terroristen… De poolkappen smelten in hoog tempo af… Europa bestaat inmiddels uit 25 landen… Maar waar opent het Nederlands nieuws op de radio mee: een hijskraan die dreigt om te vallen!
Als geheel is De Stemming 2006 de felste van zijn verkiezingsconferences. Opnieuw geeft hij geen stemadvies, maar hij spreekt dus wel zijn woede en verbazing uit over de kant die het opgaat met de Nederlandse politiek. Op de dvd-hoes schrijft Freek de Jonge:
De tweede verkiezingsconference (…) kwam op een moment waarin meer dan ooit kneuterigheid en kleinburgerlijkheid de toon zetten in het debat dat – daar kunnen we niet omheen – een afspiegeling van de stemming in het land was. Dit waren de verkiezingen van de angsthaas die denkt dat als we een hek om ons land zetten geluk een kwestie van tijd is.
De SGP, Groep Wilders, de Partij voor de Dieren en de ChristenUnie zijn de uitdragers van goedbedoelde huisje-boompje-beestje-verhoudingen die in een op drift geraakte wereld ons land buitenspel gaan zetten. De grote partijen zijn er niet in geslaagd daar een visie tegenover te zetten.
COULISSEN
Tijdens de tournee werkt Freek de Jonge, eveneens voor de VPRO, aan vier programma’s van 25 minuten, die uitgezonden gaan worden in de weken voorafgaand aan de verkiezingsconference. Deze tv-programma’s krijgen de titel Stemmingmakerij en hij maakt ze samen met zoon Jelle, met wie hij eerder de tv-serie (Freek) Kortgehouden (2005) heeft gemaakt.
De vier afleveringen van Stemmingmakerij krijgen elk een thema mee: Vergrijzing, Ontwikkeling, Vrijheid en Energie. Freek de Jonge peilt de stemming via terloopse interviews met ouderen op De Vijftig-Plusbeurs, het gewone volk op het Megapiratenfestijn te Lutjebroek, allochtonen op de markt in de Haagse Schilderswijk en rijken op een Enschedese Miljonairs Fair. Hij komt in de stemming via interviews met journalist Youri Albrecht, trendwatcher Adjiedj Bakas, politiek-filosoof Luuk van Middelaar en met Paul Schnabel, directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau. Hij kleurt de stemming met portretjes van Ayaan Hirsi Ali, Jan Peter Balkenende, Rita Verdonk en Jan – Wizard of Oss – Marijnissen. Hij becommentarieert de stemming met columns die de VPRO Gids afdrukt. Hij trekt de stemming eruit met doelgerichtere vragen op locatie, zoals bij bejaarden in het Willem Dreeshuis, studenten op de Universiteit van Amsterdam, allochtonen op een Suikerfeest, motorrijders in hun Harley Davidson-café en boeren op de Utrechtse veemarkt. Hij propageert zijn verkiezingsconference De Stemming, waardoor de serie ook iets krijgt van The Making of… En aan het einde van elke aflevering telt hij de stemming van Nederland en De Stemming van Freek de Jonge af: Nog 26 dagen, nog 19, nog 12, nog 5…
Ook voor De Stemmingmakerij kiezen Jelle en Freek de Jonge de locaties die Freek moet bezoeken om mensen te interviewen. Jelle filmt en monteert de opnamen. En hij geldt opnieuw als Freeks klankbord. Jelle de Jonge:
‘We zijn het kleinste productieteam van Hilversum. Onze werkwijze is puur informeel. We denken samen hardop na aan de koffietafel of op zijn werkkamer. Ik probeer daar structuur in te brengen door in Word of Excel per categorie bij te houden wat er verzonnen is.’
(Interview door Peter Hoomans voor het VARA magazine, oktober 2006)
De presentatie van De Vrijheid, de autobiografie van Ayaan Hirsi Ali, had op vrijdag 29 september plaats in het Amsterdamse Pakhuis De Zwijger:
Men had mij in verband met mijn te houden toespraak uitdrukkelijk verzekerd dat Ayaan gevoel voor humor heeft. Met andere woorden: of ik mijn toespraak zo leuk mogelijk wilde maken, want in haar boek valt weinig te lachen. Godallemachtig, wat een ellende!
‘De Stemming 2006, rechtstreeks vanuit het Chassé Theater in Breda, is de tweede verkiezingsconference van Freek de Jonge. De eerste dateert van januari 2003. Zijn optreden na het laatste lijsttrekkersdebat trok toen ruim 2,7 miljoen kijkers, waarmee hij op de 33ste plaats belandde in de lijst van best bekeken programma’s van dat jaar.’
(Henk van Gelder in NRC-Handelsblad, 21 november 2006)
‘”Het is een soort oudejaarsconference op 21 november. (…) Het grappige is dat ik inderdaad erg in de Wim Kan-traditie stap. Wim Kan leefde in een tijd dat De Autoriteit nog veel indruk op de mensen maakte en waar het simpel noemen van een naam al bijna blasfemie was en een lach ontlokte. Die tijd is voorbij, je moet nu wel met een echte grap komen.”
U gaat in uw conference de zwevende kiezer houvast bieden?
“Geen houvast, meezweven lijkt mij beter en dan wel in de richting van een bonafide partij. In elk geval niet in de richting van die avonturiers aan de rechterkant, die daar allemaal bezig zijn stemmen te vergaren, maar het gewoon niet kunnen waarmaken”.’ (KRO-Magazine, november 2006)
‘Zo veel namen heeft Freek de Jonge nog nooit genoemd. “Dit is een klassieke conference”, beaamt hij. “Meestal zoek ik thema’s die hoger reiken en dieper graven. Ik ben blij dat ik dit niet mijn hele leven heb gedaan. Maar het was wel heel leuk om hier de afgelopen maanden aan te werken. Hiermee ageer ik tegen de verharding van de politiek.”
Moest de spot evenwichtig over de partijen worden verdeeld, eventueel zelfs met een stopwatch?
“Nee, zoiets gaat op gevoel. En op aanraden van mensen in mijn onmiddellijke omgeving die bijvoorbeeld vragen of er niet te veel aandacht aan Rita Verdonk wordt besteed. Als ik dat ook vind, neem ik wat gas terug. Bij buitenlandse collega’s valt altijd de bek open als ik hierover vertel. Ze snappen niet dat ik zo ongebreideld en zo lang mijn gang mag gaan. Ik heb het op één na langste woord. Dat geeft natuurlijk ook wel een zekere verantwoordelijkheid. Een aantal partijen heeft geprobeerd mijn naam aan hun vlag te hangen. Dat moet ik niet doen, vind ik. Al neem ik aan dat iedereen wel ongeveer weet waar mijn eigen voorkeur ligt.”
Maar dat is uit deze verkiezingsconference niet af te leiden. Freek de Jonge grijnst en zegt: “Heel goed”.’ (Interview Henk van Gelder voor NRC-Handelsblad, 21 november 2006)
‘Rita Verdonk? “Die wil ik niet eens een hand geven. Ze is niet intelligent genoeg. Borstklopperij. Onbegrijpelijk dat men je gelooft omdat je zelf zegt dat je het goed doet”.’
(Interview Maurits Schmidt voor Het Parool, 21 november 2006)
‘Uit zijn relaas dat volgt over minister Rita Verdonk kan in ieder geval worden opgemaakt dat zij het zeker moet ontgelden. Hij fulmineert dat ze niet deugt en dat ze verstrikt is geraakt in een ooit ingenomen positie. “Het wonderlijke is dat, als je de zaken goed beschouwt en de cijfers ziet, haar beleid abominabel is. Toch heeft ze het voor elkaar gekregen om de helft van de Nederlanders het gevoel te geven dat ze het goed heeft gedaan. Ze is ongekend populair. On-waar-schijn-lijk! En ja, dat is dus wel de lijn waarvan je denkt: die moet je gewoon breken”.’ (Interview Roy Timmerman voor de GPD-bladen, 21 oktober 2006)
‘In deze tijd heeft de autoriteit het volledig gehad. Balkenende struikelt al over een skateboard of over Ali B. Onze twee enige echte autoritaire leiders, L. van Gaal en C. Adriaanse, zouden zich niet zo laten koeioneren. Maar alles wat politicus heet, laat zijn oren naar de pers hangen en krabbelt terug bij het geringste kuchje. Nee, ik weet niet of wij dat nou wilden bereiken met de afbraak van de autoriteit in de jaren zeventig. Door er tegenaan te duwen test je een bouwwerk op zijn stevigheid. Als het dan meteen in elkaar stort, had het kennelijk niet veel om het lijf. Bij gebrek aan echte autoriteiten richt ik mijn pijlen op Rita Verdonk, de vrouw met de rechte rug en de stijve poot. Tien, vijftien jaar geleden was zo iemand weggehoond. Nu is ze geliefd bij een groot aantal kiezers. Het kleine beetje weerstand dat ze oproept, kan ze gemakkelijk pareren. Ze staat zogenaamd voor rechtlijnigheid en oprechtheid, maar ze is het een noch het ander. Winsemius werpt zich nu op als de nieuwe minister van vreemdelingenzaken – ik denk dat hij dat een stuk beter zou doen dan Verdonk.’ (Interview Mischa Cohen voor Vrij Nederland, 18 november 2006)
‘Waarom hoor ik in de conference eigenlijk niks over Rouvoet? “Dat is iemand die nog wil volhouden dat het scheppingsverhaal in de Bijbel een aardig alternatief is voor de evolutietheorie.”
Heb je dan afgedaan?
“Ja, bij mij ben je dan klaar. Het is prima dat je het wilt geloven, maar als je vandaaruit de wereld tegemoet treedt…”.’
(Interview Kees Sluys voor de VPRO Gids, 18 november 2006)
‘In 2007 wil hij nog één keer langs alle theaters van Nederland, is zijn plan. “Het geloof in theaters begint bij mij langzamerhand af te nemen. Ik wil naar dorpshuizen, ik wil de provincie in, ik wil de mensen weer werkelijk ontmoeten. In theaters is het allemaal te veel georganiseerd publiek. Een dorpshuis is misschien wel het theater in zijn puurste vorm”.’ (KRO-Magazine, november 2006)
‘De toekomst? “Ik wil van hieruit doorstomen naar een combinatie van de Stemmingmakerij en deze conference in één programma, per provincie twee weken in een tent en dat filmen. Onder het volk gaan”.’ (Interview Maurits Schmidt voor Het Parool, 21 november 2006)
‘Over vier jaar kunnen we weer gewoon een conference verwachten. “Ik word dan wel een dagje ouder, maar ik denk wel dat ik doorga tot ik er bij neerval. Anders neem je misschien van die rigoureuze beslissingen waar je spijt van gaat krijgen”.’
(Interview Roy Timmerman voor de GPD-bladen, 21 oktober 2006)
Een derde editie van De Stemming komt er, in 2010, inderdaad, maar vóór die tijd maakt hij nog enkele andere theaterprogramma’s. Zo treedt hij vanaf 28 november, een week na de rechtstreekse uitzending van De Stemming, alweer op. Voor het eerst in een dubbelprogramma met zijn vrouw Hella. De titel is dan ook: Hella en Freek de Jonge lezen voor uit eigen werk. Centraal staan haar eerder dat jaar verschenen roman Los van de wereld en zijn boek De Toeschouwer, een nieuwe bundeling van zijn theaterteksten tot 2006. Die tournee loopt over in De Toeschouwer, met welk soloprogramma hij tot en met mei 2007 optreedt.
Eind 2007 wordt de kwestie Ayaan Hirsi Ali weer actueel. Ze werkt per 1 september 2006 in Amerika, maar keert dan terug naar ons land, omdat de Nederlandse regering besluit niet meer bij te dragen aan haar buitenlandse bescherming. Uitgeverij Augustus – de uitgever van haar boeken, maar ook die van Freek de Jonge – vraagt haar auteurs een actie te steunen om weer aandacht te vragen voor haar bewaking. Freek de Jonge sluit zich hierbij aan:
Ergens rond de Kerst een telefoontje van mijn uitgeefster: we moeten iets doen voor Ayaan. Verdomd Ayaan. Hoe zou het met haar zijn? Beetje laten zitten nadat de regering haar vogelvrij verklaarde. Even geen tijd gehad, nieuw programma. Ik zal kijken of ik nog wat doen kan.
Twee avonden later in Westwoud, dorpshuis De Schalm. Ik vertel het publiek wat ik gedaan had als ik de oudejaarsconference had mogen verzorgen. Er zou een monumentale kastanjeboom op het toneel hebben gestaan met een naamplaatje. De Anne Frankboom. Je kunt niet duidelijk genoeg zijn tegenwoordig. Ik zou dan opkomen met een kettingzaag, de motor starten en met veel bombarie de boom omleggen.
Als de rust was weergekeerd, zou ik zeggen: ‘Het was een jaar van dik hout zaagt men planken, mensen. Er is paniek ontstaan onder de oude bomen in ons land. Tonny Eyk, Marjan Berk, Cees Nooteboom. Allemaal bang afgezaagd te worden. Ongegronde angst. Nergens ter wereld is de verontwaardiging waar het bedreigde dieren en planten betreft zo groot als in ons land. Iedereen is bereid een actiecomité te vormen als er voor lijf en leden niet te veel te vrezen valt. Toen Anne Frank zelf uit haar huis gehaald en afgevoerd werd, keken de meeste mensen even de andere kant op.’ Applaus. Geweldig publiek!
Overmoedig geworden zei ik dat we op dit moment weer een Anne Frank in ons midden hebben die onze bescherming verdient. Vanuit de zaal klonk een aarzelend: ‘Ayaan?’ Ik haakte in: ‘Inderdaad. Ayaan Hirsi Ali. Ze wordt nog altijd bedreigd en haar bewaking is niet meer vanzelfsprekend. Wachten we tot ze een boom is?’ Er viel een krampachtige stilte.
Gevolgd door een ongemakkelijke spanning. Duidelijk was dat men hier liever niet aan herinnerd wilde worden. De we-hebben-het-niet-geweten-weg was afgesloten. Ayaan, dat is voorbij, die moest zo nodig naar Amerika en heeft zelf moeilijkheden gezocht, laat ze ze zelf oplossen, zo las ik de stemming.
Ooit stond in het paradijs een boom waar de vruchten niet van geplukt mochten worden. De boom der kennis. Misschien had Adam om de verleiding te weerstaan er het beste aan gedaan die boom om te zagen en tot brandhout te verwerken. Dan waren we ons van geen kwaad bewust geweest.
We hebben nog een gezellige avond gehad in Westwoud. (de Volkskrant, 3 januari 2008)
KRITIEKEN
‘Word ik genoemd of word ik niet genoemd? Het was jarenlang de grote vraag voor politici bij de oudejaarsconferences van Wim Kan. Als je niet genoemd werd, telde je niet mee. Kan was in zijn tijd dé politieke scherprechter. De enige die nu voor die titel in aanmerking kan komen, is Freek de Jonge. Een van Nederlands meest geëngageerde cabaretiers houdt vanavond, na het grote lijsttrekkersdebat op Nederland 1, zijn tweede verkiezingsconference onder de titel De Stemming. En daarmee is hij een voorzichtige traditie begonnen. (…)
Wat uit De Stemming niet naar voren komt, is een stemadvies. Hoewel Freek de Jonge in een interview zei dat hij nog steeds een linkse jongen is, lijkt het of de partijen van die kant het het zwaarst te verduren hebben. D66 moet worden opgeheven, Jan Marijnissen is The Wizard of Oss en Wouter Bos wordt neergezet als fladderaar.
Maar ook voor rechts heeft De Jonge weinig goeds in petto: premier Balkenende is van het type “hoofd zoekt lichaam” en Geert Wilders is alleen geïnteresseerd in het verkopen van muismatten van zijn eigen partij.
Geen stemadvies dus, maar wel een meedogenloze politieke analyse met veel intelligente humor. Freek de Jonge is op dreef: scherp, hard en zonder vingertje. Eens kijken wie er na De Stemming nog lacht.’ (Rinske Wels in Trouw, 21 november 2006)
‘Er was iets wat me verbaasde.(…) Freek noemt een aantal onderwerpen op waar het in deze verkiezingen niet om gaat en waar het wel om zou moeten gaan. Hoe kan het dat Freek precies verwoordt wat mij dwarszit en dat de politici dit zelfs niet doorhebben, althans er totaal geen aandacht aan besteden? Hoe erg is het met een land gesteld wanneer de cabaretiers wel weten wat er op de agenda moet staan en de politici niet? Hoe kan het dat een verdeelde zaal – er zaten duidelijk “linksen” en “rechtsen” in de Meervaart, wat je kon horen als er een grap over Verdonk of Bos werd gemaakt – het in ieder geval eens was over die agenda? (…)
Ikzelf ben inmiddels tot de conclusie gekomen dat dit de krankzinnigste, belachelijkste, onbegrijpelijkste verkiezingen zijn van de afgelopen vijftig jaar. (…) Zijn het eigenlijk geen gouden tijden voor het cabaret? Ik dacht het wel. Toch merk ik daar weinig van – met uitzondering van Freek. De cabaretiers zeggen wel dat ze van alles durven te zeggen, maar ze zeggen niets. Althans, niets boeiends. Ik hoor nergens van op. Iedereen hockeyt met de juiste standpunten en zingt daarna een mooi tweestemmig liedje met een heus wel brutaal onderwerpje. Gelukkig is Freek er.’ (Theodor Holman in Het Parool, 17 november 2006)
SPEELDATA
22 augustus t/m 21 november 2006. De voorstelling van 21 november, de avond voor de verkiezingen, wordt rechtstreeks uitgezonden, direct na het lijsttrekkersdebat.
MUZIEK
Robert Jan Stips.
PUBLICATIES
Tekst
De toespraak die hij uitsprak bij de presentatie van de autobiografie van Ayaan Hirsi Ali is de slottekst van De Toeschouwer (2006).
Beeld
DVD De Stemming 2006 (2006). Inclusief de vier afleveringen van Stemmingmakerij.