Een Gebaar

Op 16 en 17 mei 1983 is Freek de Jonge samen met Wim de Bie en Kees van Kooten de drijvende kracht achter twee theateravonden voor Amnesty International. Die krijgen de titel Een Gebaar. Aksie De Bevrijdende Lach.
Jaco Groot is directeur van De Harmonie, de uitgeverij die de boeken uitgeeft van zowel Van Kooten & De Bie als Freek de Jonge. Groots echtgenote werkt voor Amnesty International en zij maakt in Engeland benefietavonden mee waarop Rowan Atkinson, Eric Clapton, Monty Python, Pete Townsend en vele anderen gezamenlijk optreden voor dit goede doel. Dit onder de titel: The Secret Policeman’s Ball. Jaco Groot vraagt De Bie, De Jonge en Van Kooten of zij in Nederland zo’n avond willen organiseren. Een unieke combinatie: drie VPRO-coryfeeën en voor progressief Nederland tesamen de top van het Nederlandse amusement.
De Bie, De Jonge en Van Kooten voelen er wel voor. Kees van Kooten: ‘Al die Britse komieken beconcurreerden elkaar natuurlijk, maar tijdens The Secret Policeman’s Ball werkten ze met grote eensgezindheid. Zo moeten wij het ook doen, dachten wij.’ En dus benaderen zij iedereen die er op dat moment in hun ogen toe doet in ons kleurrijke theater-amusementsland: Adèle Bloemendaal, het Willem Breuker Kollektief, Herman Brood, Django Edwards, Paul Haenen, Jeroen Henneman, Kamagurka, het Kollektief Internationale Nieuwe Scène, Fay Lovsky, Mathilde Santing, Urbanus, Herman van Veen, Joop Visser, Het Werkteater, Floor van Zutphen en vele anderen. Iedereen werkt belangeloos mee.
Onder die anderen nieuwkomers als het duo De Duo’s, bestaande uit Arjan Ederveen en Kees Prins, en een verrassende naam als André Hazes. Die weet aanvankelijk niet zo goed raad met de uitnodiging voor zo’n ‘VPRO-feestje’ met niet bepaald zijn publiek. Maar als hij hoort dat ook Herman Brood heeft toegezegd, stelt hij voor met Brood een duet te zingen. Wim de Bie: ‘We moesten het amusement wat breder aanpakken. Even alle VPRO-leden in de zaal prikkelen. Ik heb zijn optreden onlangs op plaat teruggeluisterd en meen dat ook te horen in de zaal. Hazes moet opbouwen. Aan het eind is er enorme respons, maar in het begin vindt men het raar.’
Verrassend is ook dat Doe Maar de hele avond fungeert als het orkest, waarbij het bandje een beroep kan doen op Fay Lovsky, Mathilde Santing en Floor van Zutphen als backing vocals. Om niet het verkeerde publiek (van ‘gillende meisjes’) te trekken, worden Henny Vrienten cum suis niet vermeld op het affiche.
Zij begeleiden Freek de Jonge in Eens zal het licht hier schijnen, de vertaling van Bob Dylans I shall be released, dat hij ook zingt in zijn lopende theatershow De Mythe:

men probeert ons te behoeden
wie onderaan staat valt niet diep
doet ons geloven in het vaag vermoeden
dat iemand ooit op het water liep
eens zal het licht hier schijnen
van west tot oost van noord tot zuid
dan zullen schaduwen verdwijnen
eens kom ik hier uit

er zijn er die vooruitgang preken
niet tot toegeven bereid
er zijn er die om stilstand smeken
op zoek naar vrede in hun tijd
eens zal het licht hier schijnen
van oost tot west van zuid tot noord
dan smelten tralies breken lijnen
zolang ga ik voort

Vrij Nederland-hoofdredacteur Rinus Ferdinandusse doet de presentatie, waarbij Hank den Drijver (een typering van Wim de Bie) deze Ferdinand Dussée voortdurend in de weg loopt. Aksieleider Den Drijver gaat immers over het humorgehalte en ziet erop toe dat er genoeg te lachen blijft. Kees van Kooten: ‘We hebben daarom expres allemaal heel platte nummers gedaan, want dat moest van Den Drijver.’

De voorbereiding neemt een half jaar in beslag, waarbij De Bie, De Jonge en Van Kooten afwisselend repeteren bij een van hen thuis. Daar bedenken en oefenen ze kluchtige scènes als Wethouder Van der Knippen en De Leukste Man van Ter Weksel (met De Bie als Van der Knippen en De Jonge als Leukste Man) en De Nieuwe Nationale Revue. Wim de Bie: ‘Voor mijzelf had het doktersnummer dat ik met Kees en Freek deed wel een speciale waarde. Het was een Snip & Snap-parodie en wat we daar deden (…), vond ik speciaal.’ Kees van Kooten, over het repeteren: ‘Heel lullig, in de huiskamer. In die tijd kwam het rappen net op, dus hadden we een rap gemaakt (…) op muziek van Henny Vrienten. Gingen we naar zijn huis, in Tilburg, om die rap in te studeren en de pasjes te oefenen. Die rap deden we met van die grote petten en in van die heel rare pakken waar je lul niet goed in hing, ongetwijfeld gemaakt door Hella. De hele voorbereiding had een hoog tussen-de-schuifdeuren-gehalte. Maar we konden alle drie aardig improviseren en waren er niet zo bang voor. We waren in een vrolijke, opgewonden stemming. Het was hartstikke leuk allemaal, maar het dijde alsmaar uit en het ging steeds meer tijd kosten. We hadden zo’n zeven nummers tussendoor, van die platte theatersketches. Moesten we allemaal instuderen.’
Freek de Jonge herinnert zich anno 2011 de strengheid van Wim de Bie als Kees van Kooten en hij gingen schmieren om elkaar uit te dagen. Met name in dat doktersnummer à la Snip & Snap.
De avonden beginnen om acht uur en het programma is zo overvol dat ze tot twee uur duren. De samenvatting die Jop Pannekoek maakt en die de VPRO-televisie op 25 mei uitzendt, duurt nog altijd drie uur. Kees van Kooten: ‘Er was vooraf ook nog wat gedonder. De VPRO zou de avond uitzenden, maar Veronica moest ook scoren en populair worden en die deden toen ook een bod. En zij boden meer geld – voor Amnesty! – dan de VPRO. Maar hun motieven waren niet zuiver, voelden wij, en we hebben het bod geweigerd. Daar is in De Telegraaf nog wel wat over gemopperd. “Elitair gedoe van artiesten kost Amnesty geld”, zoiets.’
Dankzij de toegangsprijzen voor de beide avonden, variërend van 25 tot 150 gulden, bedraagt de opbrengst ruim zes ton. In het boek dat van Het Gebaar verschijnt, staat achterin een precies bedrag: 631.525,99 gulden. In die eindafrekening heeft opsteller Hank den Drijver uiteindelijk toch maar wat posten geschrapt, zoals ‘495 vrijplaatsen voor familie’ en ‘etentjes met de directies van Veronica, AVRO en TROS’. Een vierde deel van de opbrengst blijkt te danken aan de 4000 nieuwe leden die zich dankzij dit gebaar aanmelden voor Amnesty International.
Naast het boek verschijnt ook een 2LP. En in 2008 geven VPRO en Amnesty International ter gelegenheid van de 25ste verjaardag van Een Gebaar een dvd uit met de tv-registratie.
Tijdens een persconferentie op 20 april 1983, in de aanloop naar Een Gebaar, zinspeelt Freek de Jonge al op een tweede benefietprogramma. Dat zou dan Nog Een Gebaar moeten heten. Het zal er niet van komen. Wel volgt in mei 1985 een andere theateractie voor het goede doel, getiteld Radio Freedom.

COULISSEN

Freek de Jonge: ‘Neerlands Hoop was een religie, we hadden een grote, meeslepende invloed op massa’s mensen. Die culmineerde in de Argentinië-actie – dat er geen voetbal gespeeld moest worden in een land dat zijn eigen burgers om zeep helpt, was bovendien van zichzelf al vanzelfsprekend. We hadden dus gelijk. Maar kregen het niet. Dat is een keerpunt voor me geweest. We bereikten de toppen van ons succes toen ik zesentwintig was. Dat is een schrikbarende ervaring, carrière-technisch heb je geen enkel perspectief meer: wat moet je verder nog? Welnu, na die actie heb ik een antwoord opgedrongen gekregen. Ik was er rijp voor me bij de Baader-Meinhofgroep aan te melden. Ja, zonder meer. Geweld zag ik nog als enige oplossing, maar omdat ik – waarom weet ik niet – aan die conclusie geen consequenties heb verbonden, heb ik impliciet gekozen voor het cynisme.
En voor gezeur. Vaststellen dat het oude Cuba niks was, maar dat het nieuwe Cuba ook niks is. Alles dus op zijn beloop laten, met behoud van gewetensnood. Niemand schiet daar wat mee op. (…) Onze tolerantie is gemakzuchtig. In een van mijn shows vertelde ik het verhaal van een meisje dat, heel politiek correct, een zwarte pop krijgt voor haar verjaardag. Komt haar oom binnen en die zegt: “Wat stinkt het hier”. Hier lachen de mensen om zo’n verhaal, maar in San Francisco, waar ik een workshop gaf op de universiteit, viel het helemaal verkeerd. Daar schrok ik verschrikkelijk van, maar het voorval heeft ook zijn nut gehad. Het heeft mijn bewustzijn gescherpt. De luxe van wat wij dubbele bodems noemen, kunnen zij zich daar niet permitteren. Dat wij dat wel kunnen, komt louter en alleen doordat wij met het hele probleem niet geconfronteerd worden. Maar intussen hebben we er wel volop meningen over.’ (Interview met Pieter Kottmann voor NRC-Handelsblad, 10 december 1993).

SPEELDATA

16 en 17 mei 1983.

TEKST EN SAMENSTELLING

Wim de Bie, Freek de Jonge, Kees van Kooten.

MUZIEK

Henny Vrienten.

TV-REGIE

Jop Pannekoek.

PUBLICATIES

Tekst



Een Gebaar. Er moet gelachen worden. Eindrapport van de Aksie De Bevrijdende Lach. Hank den Drijver rekent af met EEN GEBAAR voor Amnesty International (1983).

Geluid
2LP Een Gebaar (1983).

Beeld
DVD Een Gebaar (2008).
In het dvd-boekje staat een tekst over de Gebaar-avonden afgedrukt die Gijs Groenteman in 2005 schreef voor de VARA gids. Uit dat verhaal komen bovenstaande citaten van Wim de Bie en Kees van Kooten.

[Tekst: Frank Verhallen uit ‘Kijk! Dat is Freek’]