Brug Zaandam vernoemd naar verzetshelden

De oproep kwam van Freek de Jonge toen hij in januari 2020 de erepenning van de gemeente kreeg: vernoem een straat in Zaanstad naar verzetsheld Remmert Aten. Daaraan is nu gehoor gegeven door een al bestaande brug naar hem én Jaap Boll te vernoemen.

Komende maandag onthullen de cabaretier, burgemeester Jan Hamming en wethouder Wessel Breunesse het naambord van de Remmert Aten en Jaap Bollbrug op de hoek van de Pascalstraat en de Sportlaan in Zaandam. De onthulling vindt plaats in aanwezigheid van onder anderen Marion Aten, de dochter van Remmert. Ook zijn Sjef Swolfs en Wim Nieuwenhuijse van de Contactgroep Voormalig Verzet Zaanstreek Waterland 1940 – 1945 aanwezig. Na de onthulling van het naambord worden bloemen gelegd.

Elf bruggen

Over de Gouw liggen tussen de Zuidervaart en de A8 elf bruggen. Twee daarvan kregen al eerder de naam van een verzetsheld. Zo werd in 2013 de brug op de Vermiljoenweg naar Anton de Kom vernoemd. De brug tussen het Gouwpark en de Hoogaarslaan kreeg in 2020 de naam van verzetsstrijder Cornelis Zwart. De Straatnaamcommissie heeft deze, en de andere negen namen, gekozen uit een lijst van de contactgroep.

Springstof Hembrug

Remmert Aten (Zaandam 9 augustus 1895 – 15 augustus 1984) bracht tijdens de oorlog geld en goederen rond bij joodse onderduikers. Hij was bestuurslid van een onderafdeling van het Nationaal Steunfonds, lid van de Ordedienst en de Gewestelijke Sabotage Afdeling en huisvestte meerdere joodse onderduikers. Hij werd vooral bekend door het verwijderen van springstofladingen uit de pijlers van de Hembrug, die de Duitsers wilden opblazen zodra de geallieerden hun opmars in Noord-Holland zouden voortzetten.

Op 21 juni 1944 deed Aten samen met Jan van Heijningen en Klaas Klinkenberg een eerste poging, die mislukte. Op 21 september deed Aten met Jaap Boll (Utrecht, 4 november 1920 – Ewijk, 15 december 2015) een tweede, wel geslaagde poging. Ze verwijderden in vijf uur 400 pakketten springstof. Toen de Duitsers dat de volgende dag ontdekten, fusilleerden ze vier bewakers en brachten nieuwe springladingen aan. Op 18 oktober deed Aten een derde poging, maar ontdekte dat er zware houten versperringen waren aangebracht.

Gepubliceerd in Zaanstad Nieuws van 11 maart 2022

De speech die Jan Hamming uitsprak bij deze gelegenheid:

Verhalen inspireren.
Verhalen zorgen dat mensen in beweging komen.
Verhalen houden herinneringen levend.
Freek de Jonge heeft het vertellen van verhalen tot kunst verheven.
Dankzij Freek staan we nu hier.

Freek heeft het verhaal van Remmert Aten nieuw leven ingeblazen.
Iets meer dan twee jaar geleden mocht ik Freek huldigen in het Zaantheater. Freek kreeg de Zaanse erepenning voor al het moois dat hij ons gegeven heeft.
Freek is een inspirator. Hij is onderdeel van ons collectieve geheugen.
En hij zorgt ervoor dat mensen in beweging komen.
Zo ook met het verhaal dat hij vertelde op het podium van het Zaantheater twee jaar terug.
Hij zei liever aandacht te geven aan de vergeten verzetsheld Remmert Aten dan aan hemzelf.
Hij wilde liever een straatnaam voor Remmert dan een erepenning voor Freek.
De gemeente heeft zijn oproep gehoord.
We hebben ervoor gekozen om het een te doen en het ander niet te laten.
Daarom staan we nu hier.

Zelf heb ik bij de 4 mei speech van 2020 stilgestaan bij een van de meest heldhaftige verzetsdaden van Remmert Aten.
Juist omdat deze verhalen zorgen voor inspiratie en dat we ze niet vergeten sta ik er nu graag opnieuw bij stil.
Om postuum eer te bewijzen aan Remmert.
En om de herinnering levend te houden.
Juist omdat we helden als Remmert ook in deze tijd keihard nodig hebben.
De verschrikkelijke beelden die we dagelijks uit Oekraïne voorbij zien komen zijn gruwelijk.
Oorlog en onderdrukking kan zorgen voor angst. Voor verlamming.
Mensen die juist dan op durven staan tegen onrecht zijn cruciaal.
Ze zorgen voor hoop en voor inspiratie.
Voor geloof in een toekomst waarin het weer beter zal zijn.
Remmert Aten was en is op die manier nog steeds een inspirator.
Dit verhaal begint in het najaar van 1944, toen de geallieerden naderden. De Nazi’s wilden de Hembrug, de grootste draaibrug van Europa, opblazen om de opmars van de geallieerden te vertragen.
Het verzet hoorde daarvan en wilde de springstof verwijderen.
Na lange voorbereiding en een mislukte poging ging een groepje mannen op pad.
Twee van hen gingen in de kille nacht van 26 op 27 september 1944 het ijskoude water onder de brug in.
Eén van die twee was Remmert Aten. Samen met Jaap Bol ging hij zwemmend op weg naar de middenpijler waar 400 kilo springstof in zat.


De twee moesten helse toeren uithalen om bij de dozen met explosieven te komen.
Toen begonnen ze aan de monsterklus.
Vlak boven hun hoofden, op de brug, patrouilleerden Duitse militairen continu.
Letterlijk onder het oog van de vijand gingen ze aan het werk.
De een haalde de dozen uit de opening in de pijler.
De ander liet ze, zo stil mogelijk, in het water glijden.
Bij elke plons de spanning dat ze ontdekt zouden worden bij de zwaarbewaakte brug.
Vier lange uren werkten de mannen door in de duistere, koude nacht.
400 dozen van 4 kilo werden uit de brug verwijderd en verdwenen in het donkere water.
De mannen werden niet ontdekt.
Remmert Aten en Jaap Boll hebben dit verhaal na kunnen vertellen.
En daardoor kan ik deze herinnering levend houden.
Dat doen we ook door deze brug vandaag te vernoemen naar Remmert Aten en Jaap Boll.

Ik wil Freek bedanken voor zijn oproep en zijn betrokkenheid bij verhalen die ons blijvend moeten inspireren.

Ik sluit graag af met de laatste regels van het gedicht ‘Vrede’ van Leo Vroman:

Ze beschrijven de kracht van verhalen.
Verhalen die zorgen dat we niet vergeten.
Kom vanavond met verhalen
Hoe de oorlog is verdwenen,
En herhaal ze honderd malen:
Alle malen zal ik wenen.