Acteur Hans Croiset (86) stopt na bijna zeventig jaar

Acteur Hans Croiset (86) stopt na bijna zeventig jaar – ‘Het toneellandschap neemt afscheid van een grote meester’
‘Het is mooi geweest.’ Na bijna zeven decennia aan het toneel staat Hans Croiset (86) zaterdag 28 en zondag 29 mei voor het laatst in het licht van de schijnwerpers van ITA, in Eindspel van schrijver Samuel Beckett. Het is het afscheid van een ‘aartstwijfelaar’.

Auteur Hans Smit – Het Parool 28 mei 2022

Een mooier stuk om een lange toneelcarrière mee te beëindigen dan Eindspel van Samuel Beckett is nauwelijks denkbaar. “Laten we niet meer praten,” zegt Hamm aan het slot en de taal verdwijnt. Croiset zit in deze versie van Theater Rotterdam als Hamm blind en verlamd in een rolstoel, alleen op het voortoneel.

Regisseur Erik Whien vroeg hem in 2019 voor die rol. “Eindspel gaat ook over acteurs, dus ik dacht: als ik iemand met zo’n staat van dienst vraag, dan krijg ik nog iets extra’s. Het was fantastisch dat hij meeging in dit avontuur.” Het tekent volgens Whien de theatermaker die Hans Croiset is: “Je kunt in dit vak jezelf makkelijk vastzetten in je eigen bubbel, maar hij is nieuwsgierig. Gewoon ja zeggen tegen dingen die hij niet kent.”

Eindspel werd geselecteerd voor het Theaterfestival van 2020, Croiset door critici geprezen voor zijn rol.

‘Beter dan Hopkins’

Whien: “Ik heb hem wel wat aangedaan. Hij zat voor op het toneel, alle pret speelde zich achter hem af. Het was denk ik één van zijn eenzaamste ervaringen op de vloer.”

“Ik vond hem in die rol ook fenomenaal, met zijn zonnebril op, zo verschrikkelijk alleen,” zegt actrice Johanna ter Steege. Zij stond twee keer met Croiset op het toneel, recentelijk in Het Oog van de Storm en een paar jaar geleden in De Vader. Die rol, van de oude André die ten prooi valt aan alzheimer, leverde Croiset in 2017 de Louis d’Or op. Ter Steege: “Ik heb daarna de film The Father gezien met Anthony Hopkins en ik vind Hans beter dan Hopkins in de film. Daar miste ik de ontreddering die Hans wel had. Als hij in zijn bed zit en ‘mama’ roept, zich vastklampend aan de verpleegster, dan rolden de tranen over zijn wangen maar ook bij ons allemaal. Bij Hopkins zag ik vooral veel techniek.”

“Altijd vol respect voor de tekst van de auteur en zeer consistent op zoek naar het hoogste niveau, dat fascineert me aan hem,” zegt Freek de Jonge. Hij sprak Croiset in januari vier dagen achtereen in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. De Jonge: “Ik bewonder die monnikachtige toewijding aan het vak, de enorme periode die hij overbrugt. Bovendien zijn we familie (Croiset is een neef van Hella, Freeks echtgenote, red.), dat is ook wel grappig. En Hans heeft mij ooit gevraagd om de nar te spelen in King Lear, ook een connectie natuurlijk.”

Vier gesprekken hadden ze van elk anderhalf uur waarin het leven en de veelzijdige carrière van Hans Croiset passeren. Het eerste deel staat inmiddels op YouTube. Croiset de acteur, regisseur en artistiek leider (onder andere van Theater Arnhem), oprichter (Publiekstheater, Nationale Toneel), maar bijvoorbeeld ook de zoon van een veeleisende vader, acteur Max Croiset.

De Jonge: “Een vader die nooit tevreden was. Of van wie hij in ieder geval nooit precies heeft geweten wat die nou van hem vond. Dat heeft hem zijn leven lang parten gespeeld. Hans is een ongelofelijke aartstwijfelaar. Pas na zo’n vijftig keer een rol spelen begint er iets van vertrouwen te komen, terwijl bij toneel een stuk nauwelijks de vijftig speelbeurten haalt.”

Duizenden angsten

Zoon Julien Croiset stond vorig jaar voor het eerst met zijn vader op de planken in Beneden de Rivieren. “Voorafgaand, in de kleedkamer, zegt hij dan oprecht: ‘Ik weet niet of ik het vanavond wel kan!’ Ik maak dat al mijn hele leven mee en vond dat vaak een beetje aanstellerij, maar nu zag ik hoe diep dat zit. Dat was heel ontroerend en het verbond me ook nog wel extra met hem.”

Johanna ter Steege: “Hij staat duizenden angsten uit voor hij opgaat, zit zuchtend op een stoel: ‘Waarom doe ik dit?’ of, ‘Wat een hel’, maar als hij er eenmaal staat is hij bevrijd. Erik Whien: “Dat twijfelen zit in zijn dna. Als ik na afloop van Eindspel de kleedkamer binnenkwam, keek hij me aan alsof ik een stok had. ‘Zeg maar wat ik allemaal niet goed deed.’ Hij zal nooit naast zijn schoenen lopen.”

Het theaterafscheid van Croiset valt Johanna ter Steege zwaar: “Ik kan me echt niet voorstellen dat dit echt zijn ‘ ‘eindspel’ is, het wil er niet bij me in. Het toneellandschap neemt afscheid van een grote meester.”

Sir Hans

Freek de Jonge: “In Engeland hebben ze dan een Sir-schap voor je klaarstaan, dan ben je ‘Sir Hans’ maar dat heeft hier in Nederland dan al meteen een heel negatieve bijklank. ‘Meester Hans’, in de zin van leraar, dat zou mooi zijn als eretitel.”

Julien Croiset: “Ik maak hem natuurlijk ook wat meer in huiselijke kring mee en dan merk ik wat een gigantische opdracht het spelen fysiek voor hem is. Het gaat niet meer, zijn lichaam is in dat opzicht gewoon op. Maar ik begrijp wat Johanna zegt, want hij heeft het waanzinnig naar zijn zin op het toneel.”

Erik Whien: “Hij ademt theater, ik denk dat Johanna dat bedoelt, Hans zal voorstellingen blijven bezoeken en er iets van vinden, gelukkig maar. Eindspel op je pad krijgen en je toneeleinde zo regisseren is wel de ultieme daad. Dat je met deze woorden kan zeggen: het is gedaan met spelen, het is volbracht. Het is ook wel des Hans dat hij zegt: ‘het is mooi geweest’.”